Sistematematika
Ang pormula para sa p(in)angarap kong buhay
Kristoffer C. Reyes
(nalathala sa pahayagang Obrero, Blg. 37, Mayo 2008)
Sipag + tiyaga = asenso
Sabi ng nanay ko, mag-aral lang ako nang mabuti at balang araw makakukuha rin ako ng trabahong makapag-aangat sa amin sa kahirapan. Sa buong buhay ko, marahil, sinunod ko nga siya. At buong buhay akong nagpatianod sa kung ano mang dumarating sa akin.
Tiniis ko ang mamuhay sa isang napakasikip na at nakadidiring kuwarto sa isang boarding house sa Maynila. Pinadadalhan ako ng nanay ko ng pera upang may panggastos ako sa araw-araw.
May maliit na babuyan ang nanay ko sa Nueva Ecija. Mahirap lang ang buhay namin sa probinsiya. Kailangan naming hintaying lumaki muna ang mga alaga bago maibenta at magkapera. Kaya kung may benta, itinatabi na namin ang pera at pinagpaplanuhan ang mga gagastusin sa hinaharap. Bawal ang biglaang gastos. Bawal magkasakit nang malubha.
Mahirap din kung walang padre de pamilya, o kung hindi kumpleto ang mga magulang. Namatay ang tatay ko dahil sa pagsasabong. Magagandang lahi ang mga tandang na inaalagaan niya dati. Halos mas matagal na oras pa ang ibinibigay at mas tutok na atensiyon pa ang ipinupukol niya sa mga alaga niya kaysa amin. Inaral din niyang mabuti ang pag-aalaga sa mga iyon. Walang duda kaya laging nananalo ang tatay ko sa tuwing makikipagsabong ang mga alaga niya.
Isang hapon, nanalo nang malaki ang tatay ko sa sabong. Kasama niya pa ako noon. Tuwang tuwa sila ng mga kumpare niya. Nagkayayaan pa silang mag-inuman. Papalabas na kami ng sabugan nang may narinig kaming isang putok. Bigla na lamang napaluhod ang tatay ko. May tama siya ng bala sa leeg at ilang sandali pa’y napuno ng dugo ang damit niya. Agad siyang itinakbo sa ospital sa bayan. Ilang kilometro pa ang layo nito mula sa baryo namin pero may traysikel na nakaparada sa malapit. Tumakbo naman ako sa bahay para ibalita sa nanay ko ang nangyari. Kasalukuyan siya noong naglalaba. Agad kaming nagtungo sa ospital. Ilang oras lang ang lumipas nang sabihin sa amin ng doktor na patay na ang tatay ko dahil sa pagkaubos ng dugo. Iyak kami nang iytak ng nanay ko noon. Hindi rin napakinabangan ang perang napalalunan ng tatay ko sa sabong. Naubos lang lahat iyon sa pagpapalibing sa kanya.
Mahirap ang naging buhay namin matapos ang pangyayari. Nalubog kami sa utang dahil sa mga gastusin sa bahay at pagpapatayo ng bagong babuyan. Pinagsikapan naming mabayaran ang mga utang sa pamamagitan ng negosyo. Matapos ng klase, didiretso agad ako sa bahay para linisin ang kural ng mga baboy. Ako rin ang nagdadala ng pagkain sa kanila matapos lutuin ng nanay ko ang kaning-baboy.
“Makaaahon din tayo,” sabin ng nanay ko.
“Konting tiis lang,” aniya.
Magandang araw – kamalasan = magandang buhay
Ngumiti lang daw ako palagi sabi ng nanay ko kahit anong mangyari. Malas daw sa negosyo ang palaging nakasimangot. Kahit daw nakadidiri ang paglilinis sa mga dumi ng alaga namin, kahit na sa kabila ng pagpapagod kong paliguan sila ay mas gusto pa rin nilang maging marumi, kahit mabigat dalhin at mabaho ang kaning-baboy, ngumiti lang daw ako. Papasok din sa amin ang suwerte.
“Konting tiis lang.”
Nakapapagod ang pagpasok araw-araw. Kailangan kong maglakad nang higit sa isang oras dahil nasa bayan pa ang pinakamalapit na eskwela. Sa aking paglalakad na magsisimula ng alas-sais ng umaga, ilang sasakyan na ang lalampas sa akin. Nakaiinggit silang nakasay sa mga iyon.
“Balang araw, magkakaroon din ako ng sasakyan,” sabi ko sa sarili ko.
Habang papalapit ako, patindi nang patindi ang sikat ng araw. Makararating sa eskuwela nang tila hindi nakapaligo. Subalit hindi pa rito natatapos ang lahat.
Ako ang pinakamaliit sa klase. Wala rin akong kaibigan sa kanila at likas ang pagiging mahiyain ko. May ilang nakikipagkaibigan sa akin, pero para lang alilain ako. Sila ang mga malalakas manakot sa akin. Kapag wala silang maisagot sa kanilang papel, sa akin sila nangongopya. Kung mali ang sagot ko, mali rin sila, dahilan upang kagalitan lamang ako. May ilang pagkakataon na sisirain nila ang mga kuwaderno ko dahil sa hindi ko sila pinakopya.
Nakaiinis. Silang mga walang ginagawa amg sila pang hindi makapag-aral ng leksyon.
May ilang ulit ding nahuhuli akong natutulog ng guro. Dahilang ito upang mapahiya ako sa harap ng klase. May ilang pagkakataon na palalabasin niya ako ng kuwarto, o patatayuin at pahaharapin sa pisara o kaya sa pinto.
Hindi ko na sinasabi sa nanay ko ang mga nangyayari sa akin sa eskuwela dahil napakarami nang iniisip ng nanay ko. Gaganti na lang ako. May araw din naman sila, marahil.
Uuwi ako sa bahay at kinabukasan ay panibagong araw na naman.
“Konting tiis lang.”
At kailangan kong ngumiti.
Asenso = magandang buhay
“Aasenso rin tayo balang araw,” sabi ng nanay ko.
Tuwang tuwa ang nanay ko nang makagradweyt ako ng hayskul. Kahit kapos sa pera, naghanda pa rin siya para sa akin. Pag-uwi ko sa bahay matapos ang programa ng aming pagtatapos, nasa labas na ng bahay ang ilan sa mga kapit-bahay namin. Tila artista ako sa mga oras na iyon.
“Sa isang taon makakagradweyt na rin si Junior ko tulad mo,” sabi ng isang kapit-bahay namin.
Masaya sa hindi naman kalakihan handa ang mga kapit-bahay namin. Sila na lamang ang maaaring dumamay sa sayang ng nanay ko dahil wala na kaming ibang kamag-anak sa lugar na iyon.
“Tutulong na po ako sa inyo rito sa babuyan natin. Ibubuhos ko na’ng panahon ko rito,” sabi ko sa nanay ko kinagabihan nang matapos ang kasiyahan.
“Hindi, anak, hindi ka nababagay sa trabahong ito. Dapat nasa lungsod ka’t nakaupo sa de-aircon na opisina,” tugon niya sa akin.
“Pero paano? Hayskul lang po ang tinapos ko,” sabi ko.
“Sino ba’ng may sabing hanggang hayskul ka lang?” sabi ng nanay ko.
Isang pulyeto ang hawak ng nanay ko. Ipinakita niya iyon sa akin. Makinis ang papel, makulay ang disenyo. Nakalagay doon ang pangalan ng isang eskuwela para sa pag-aaral ng kompyuter.
“Dito ka mag-aaral,” sabi niya habang itinuturo ang pulyetong hawak.
Sa Maynila pa ang eskuwelang iyon. Nangangako ang eskuwela ng siguradong trabaho, mababang bayad at de-kalidad na edukasyon. Naririnig ko ang pangalan ng eskuwelang iyon sa radyo.
“Malayo po iyan. Tsaka lalaki lang ang gastos natin kung pag-aaralin niyo pa ako,” sabi ko.
“Kailangang mag-aral ka sa kolehiyo. Hindi ko gustong narito ka lang sa baryo habang buhay. Tumatanda na ako. Walang problema kung dito na ako mamatay. Kaya lang ikaw, balang araw magkakapamilya ka rin. ‘Wag mo namang hayaang maging ganito rin ang trabaho ng magiging anak mo,” aniya.
Wala na akong magawa at sadyang mapilit siya. Makalipas ang dalawang buwan, nagtungo na akong Maynila at nag-enrol sa eskuwelang nasa polyeto. Nakahanap ako roon ng isang boarding house. Mura na raw kung tutuusin ang upa ko roon, pero mahal iyon para sa akin. Hindi sulit ang bayad na isang libong piso kada buwan para sa isang marumi, mainit at masikip na kuwarto. Kahit maliit lang ang bahay namin sa Nueva Ecija, komportableng nakatutulog ako sa aking kuwarto.
“Konting tiis lang.”
Sipag + tiyaga = magandang araw – kamalasan
Kumuha ako ng dalawang taong kurso sa pag-aaral ng kompyuter para maging isang “associate graduate”. Ito ang pinakuha ng nanay ko. Pangako ng polyeto, makakukuha agad ako ng trabaho matapos ang kursong ito. Pinatulan ko rin naman ang anunsiyong iyon.
Unang araw ko sa klase at unang araw ko ring gumamit ng kompyuter. Nanginginig noon ang mga kamay ko. Baka masira iyon sa malin galaw ko. Dagdag din sa kaba ko ang aircon sa klase, malamig kasi. Parang naiihi tuloy ako.
Tig-dalawang tao kami sa isang kompyuter. Sira kasi ang ilan sa mga iyon. Sinabi ko sa katabi ko na unang beses kong humawak ng kompyuter. Huwag daw akong matakot, tuturuan din daw niya ako. Sa unang pagkakataon, nagkaroon din ako ng matinong kausap sa loob ng klase. Siya si Jim.
Parang hayskul lang din ang mga pinag-aaralan namin. Nakaaantok na ang mga leksiyon. Ang pag-aaral ng kompyuter ang tanging hindi bago sa akin. Pero ilan pa rin sa mga kaklase ko ang hindi nakaiintindi ng simpleng matematika at balarila. May isang propesor na tatayo sa harap ng puting pisara at ipaliliwanag nang mabilisan ang mga leksiyong ibinigay na sa amin sa anyo ng isang module. Maraming pagkakataon ding ang propesor ay makikita lamang namin ang kanyang mga sinasabi. Hindi nagtagal, natuto na rin akong gumamit ng kompyuter. Pero mukhang wala akong natutunan sa mga pinakakabisang module sa amin ng mga propesor sa tuwing magkakaroon ng pagsusulit.
Sa araw-araw, kailangan kong tipirin ang perang padala ng nanay ko. Minsan akong sumulat sa nanay ko na huwag siyang gaanong mag-alala sa mga gastusin ko at mas intindihin na lamang niya ang problema sa negosyo niya. Mamamasukan na lang ako sa kahit anong trabaho para may pangtustos ako sa mga pangangailangan ko. Pero sabi niya, maayos naman daw ang negosyo namin. Halos matatapos na aniya ang pagbabayad sa mga utang. Hindi sana ako maniniwala dahil nananatiling maliit ang padala niya sa akin, hanggang sa isang araw ay lumaki na rin ito. Marahil, hindi siya nagsisinungaling.
Hindi na nga ako namasukan. Mahirap din kasing makapasok lalo na sa mga fastfood kung saan una kong naisip pumasok. Kailangan ko ng kakilalang makatutulong para matanggap ako. Pinagbutihan ko na lamang ang aking pag-aaral (o pagkakabisa ng mga module).
Subalit mahirap pa rin talagang mabuhay nang maayos sa ganitong kalagayan ko. Hahatiin ko ang pera sa pagkain, pamasahe at boarding house. Marami ring mga gastos na labas sa aking badyet, halimbawa ang paggamit ng kompyuter para sa mga papel.
Lagi dapat akong magmadali sa pag-type sa kompyuter dahil kung hindi, siguradong malaki ang babayaran ko. At kung malaki ang magagasta ko sa mga ganitong pagkakataon, hindi na ako kakain at maglalakad na lang ako papasok at pauwi. Hindi puwedeng hindi ako makabayad sa boarding house. Nagamit ko na ang binayaran kong advance sa kuwartong iyon. Siguradong mapapalayas ako kung wala na akong pambayad.
Nakaiinis. Parang wala nang libre sa mundong ito, dahil kahit ang pagtulog nang mahimbing sa isang masisilungan ay may bayad na.
“Konting tiis lang, anak, at makaaahon din tayo.”
Naalala ko na naman ang madalas ilagay ng nanay ko sa huling bahagi ng kanyang sulat.
At siyempre, kailangan ko pa ring ngumiti para hindi ako malasin.
(sipag + tiyaga) / (magandang araw – kamalasan) = 1
Nang matapos na ang maikling kurso ko, karamihan sa klase ay nakapagtrabaho sa call center, gaya ko. Subalit marami ring hindi natanggap sa trabaho. Parang swertihan na lang ang pagpasok namin sa kumpanya. Pare-pareho lang ang tinapos namin pero hindi naman kami pare-parehong tinanggap.
Sumulat ako sa nanay ko at ibinalitang may trabaho na ako. Sinabi ko na ring ihinto na niya ang pagpapadala ng pera dahil magakapera na rin naman ako. Ako na lang ang magpapadala sa kaniya, sabi ko. Inihinto na rin ng nanay ko ang pagpapadala sa akin.
Pero sadyang may kulang sa akin matapos kong matapos ang kurso at matanggap sa trabaho.
Pero sadyang may kulang sa akin matapos ang kurso ko at matanggap sa trabaho.
Isang gabi naghapunan ako sa isang kaninan. May lumapit sa aking waiter at ngumiti sa akin. Hindi iyon karaniwang ngiti ng isang waiter upang bumati lamang sa isang hindi kilalang kostumer. Naalala ko na, siya si Jim!
Isa si Jim sa hindi pinalad na matanggap sa trabaho. Dahil walang mapasukan, nagtrabaho siya bilang waiter. Mabuti na raw iyon kaysa wala. Kapos siya sa pera, aniya. Pero wala siyang magagawa dahil iyon lang ang kaya. Hindi rin siya matanggap sa ibang opisina dahil hindi siya tapos ng apat na taong kurso para sa isang batsilyer.
“Konting tiis lang, Jim. Makaaahon ka rin,” sabi ko.
[(sipag + tiyaga) / (magandang araw – kamalasan)] – 1 = 0
Buong buhay ko na lang na inasam na balang araw aahon din ako mula sa kahirapan. Tila nabuhay na lamang ako para sa pera. Tila pera na mismo ang nagpapatakbo sa buhay ko.
Nag-aral ako para magkatrabaho. Iyon ang kagustuhan ng nanay ko samantalang gusto ko lamang ng payak na pamumuhay. Hindi ko naman siya masisi, mahirap lang kami. Madalas iniisip ko kung may natutunan nga ba ako sa mga pinag-aralan ko. Pero wala namang pumilit sa akin na gawin ito. Maaari ko namang hindi sundin ang nanay ko, lalo pa’t malayo siya. Marahil kagusuthan ko rin ang lahat.
Habang tumatagal, palaki nang palaki ang mga gastusin ko. Kailangan kong magpadala ng mas malaking pera para sa nanay ko. Hindi naman pala lumakas ang negosyo niya. Lalo lamang pala lumaki ang utang namin dahil sa pag-aaral ko. At ngayon, may sakit na ang nanay ko sa puso. Lahat ng ito nalaman ko sa sulat niya sa akin. Marahil noon lang niya sinabi ang mga bagay na iyon dahil alam niyang may pera na ako. Gusto ko siyang puntahan pero maiiwan ko ang trabaho ko. Siguradong matatanggal ako at mawawalan ng panggastos.
Gusto kong umalis sa bulok kong tirahan na binabayaran ko nang mahal. Sa isang gabing aalis ako upang pumasok sa trabaho, hindi ko na babalikan ang boarding house ko. Maghahanap ako ng mas maganda, iyong mas mura pero mas maayos. Sana may makita akong ganoon.
At isang gabi, nagtungo ako sa isang mamahaling restaurant. Inorder ko ang lahat ng gusto ko. Masarap kumain.
Nang matapos, tumayo ako. Papalabas na ako nang sitahin ako ng waiter at ng gwardiya. Tinanong ko sila kung bakit.
“Eh hindi pa kayo nagbabayad. Etong chit niyo sir,” sabi ng waiter.
“Ganoon ba? Pasensiya na ha,” sabi ko.
“P1250 po sir,” sabi ng waiter.
“Sweldo mo ba bukas?” tanong ko.
“Yes sir, bakit?” tugon niya.
“Pareho tayo. Paano yan? Wala rin akong pera.”
Hindi ko na kayang magtiis, Inay, sabi ko sa sarili ko. Subalit nagawa ko pa ring ngumiti. Masaya ako’t nakakain ako nang libre. At kahit sa maikling sandali, naranasan kong maging malaya.
“Sir, hindi ho pwede yan. Sumama na lang ho kayo sa akin sa kusina kung wala kayong pambayad, bago pa namin kayo ireklamo sa pulis,” wika ng waiter.
Sa huli, kailangan ko pa rin pa lang magtiis. Kahit kailan, marahil, hindi na ako muling makalalaya pa sa sistemang kinagisnan.
Ang pormula para sa p(in)angarap kong buhay
Kristoffer C. Reyes
(nalathala sa pahayagang Obrero, Blg. 37, Mayo 2008)
Sipag + tiyaga = asenso
Sabi ng nanay ko, mag-aral lang ako nang mabuti at balang araw makakukuha rin ako ng trabahong makapag-aangat sa amin sa kahirapan. Sa buong buhay ko, marahil, sinunod ko nga siya. At buong buhay akong nagpatianod sa kung ano mang dumarating sa akin.
Tiniis ko ang mamuhay sa isang napakasikip na at nakadidiring kuwarto sa isang boarding house sa Maynila. Pinadadalhan ako ng nanay ko ng pera upang may panggastos ako sa araw-araw.
May maliit na babuyan ang nanay ko sa Nueva Ecija. Mahirap lang ang buhay namin sa probinsiya. Kailangan naming hintaying lumaki muna ang mga alaga bago maibenta at magkapera. Kaya kung may benta, itinatabi na namin ang pera at pinagpaplanuhan ang mga gagastusin sa hinaharap. Bawal ang biglaang gastos. Bawal magkasakit nang malubha.
Mahirap din kung walang padre de pamilya, o kung hindi kumpleto ang mga magulang. Namatay ang tatay ko dahil sa pagsasabong. Magagandang lahi ang mga tandang na inaalagaan niya dati. Halos mas matagal na oras pa ang ibinibigay at mas tutok na atensiyon pa ang ipinupukol niya sa mga alaga niya kaysa amin. Inaral din niyang mabuti ang pag-aalaga sa mga iyon. Walang duda kaya laging nananalo ang tatay ko sa tuwing makikipagsabong ang mga alaga niya.
Isang hapon, nanalo nang malaki ang tatay ko sa sabong. Kasama niya pa ako noon. Tuwang tuwa sila ng mga kumpare niya. Nagkayayaan pa silang mag-inuman. Papalabas na kami ng sabugan nang may narinig kaming isang putok. Bigla na lamang napaluhod ang tatay ko. May tama siya ng bala sa leeg at ilang sandali pa’y napuno ng dugo ang damit niya. Agad siyang itinakbo sa ospital sa bayan. Ilang kilometro pa ang layo nito mula sa baryo namin pero may traysikel na nakaparada sa malapit. Tumakbo naman ako sa bahay para ibalita sa nanay ko ang nangyari. Kasalukuyan siya noong naglalaba. Agad kaming nagtungo sa ospital. Ilang oras lang ang lumipas nang sabihin sa amin ng doktor na patay na ang tatay ko dahil sa pagkaubos ng dugo. Iyak kami nang iytak ng nanay ko noon. Hindi rin napakinabangan ang perang napalalunan ng tatay ko sa sabong. Naubos lang lahat iyon sa pagpapalibing sa kanya.
Mahirap ang naging buhay namin matapos ang pangyayari. Nalubog kami sa utang dahil sa mga gastusin sa bahay at pagpapatayo ng bagong babuyan. Pinagsikapan naming mabayaran ang mga utang sa pamamagitan ng negosyo. Matapos ng klase, didiretso agad ako sa bahay para linisin ang kural ng mga baboy. Ako rin ang nagdadala ng pagkain sa kanila matapos lutuin ng nanay ko ang kaning-baboy.
“Makaaahon din tayo,” sabin ng nanay ko.
“Konting tiis lang,” aniya.
Magandang araw – kamalasan = magandang buhay
Ngumiti lang daw ako palagi sabi ng nanay ko kahit anong mangyari. Malas daw sa negosyo ang palaging nakasimangot. Kahit daw nakadidiri ang paglilinis sa mga dumi ng alaga namin, kahit na sa kabila ng pagpapagod kong paliguan sila ay mas gusto pa rin nilang maging marumi, kahit mabigat dalhin at mabaho ang kaning-baboy, ngumiti lang daw ako. Papasok din sa amin ang suwerte.
“Konting tiis lang.”
Nakapapagod ang pagpasok araw-araw. Kailangan kong maglakad nang higit sa isang oras dahil nasa bayan pa ang pinakamalapit na eskwela. Sa aking paglalakad na magsisimula ng alas-sais ng umaga, ilang sasakyan na ang lalampas sa akin. Nakaiinggit silang nakasay sa mga iyon.
“Balang araw, magkakaroon din ako ng sasakyan,” sabi ko sa sarili ko.
Habang papalapit ako, patindi nang patindi ang sikat ng araw. Makararating sa eskuwela nang tila hindi nakapaligo. Subalit hindi pa rito natatapos ang lahat.
Ako ang pinakamaliit sa klase. Wala rin akong kaibigan sa kanila at likas ang pagiging mahiyain ko. May ilang nakikipagkaibigan sa akin, pero para lang alilain ako. Sila ang mga malalakas manakot sa akin. Kapag wala silang maisagot sa kanilang papel, sa akin sila nangongopya. Kung mali ang sagot ko, mali rin sila, dahilan upang kagalitan lamang ako. May ilang pagkakataon na sisirain nila ang mga kuwaderno ko dahil sa hindi ko sila pinakopya.
Nakaiinis. Silang mga walang ginagawa amg sila pang hindi makapag-aral ng leksyon.
May ilang ulit ding nahuhuli akong natutulog ng guro. Dahilang ito upang mapahiya ako sa harap ng klase. May ilang pagkakataon na palalabasin niya ako ng kuwarto, o patatayuin at pahaharapin sa pisara o kaya sa pinto.
Hindi ko na sinasabi sa nanay ko ang mga nangyayari sa akin sa eskuwela dahil napakarami nang iniisip ng nanay ko. Gaganti na lang ako. May araw din naman sila, marahil.
Uuwi ako sa bahay at kinabukasan ay panibagong araw na naman.
“Konting tiis lang.”
At kailangan kong ngumiti.
Asenso = magandang buhay
“Aasenso rin tayo balang araw,” sabi ng nanay ko.
Tuwang tuwa ang nanay ko nang makagradweyt ako ng hayskul. Kahit kapos sa pera, naghanda pa rin siya para sa akin. Pag-uwi ko sa bahay matapos ang programa ng aming pagtatapos, nasa labas na ng bahay ang ilan sa mga kapit-bahay namin. Tila artista ako sa mga oras na iyon.
“Sa isang taon makakagradweyt na rin si Junior ko tulad mo,” sabi ng isang kapit-bahay namin.
Masaya sa hindi naman kalakihan handa ang mga kapit-bahay namin. Sila na lamang ang maaaring dumamay sa sayang ng nanay ko dahil wala na kaming ibang kamag-anak sa lugar na iyon.
“Tutulong na po ako sa inyo rito sa babuyan natin. Ibubuhos ko na’ng panahon ko rito,” sabi ko sa nanay ko kinagabihan nang matapos ang kasiyahan.
“Hindi, anak, hindi ka nababagay sa trabahong ito. Dapat nasa lungsod ka’t nakaupo sa de-aircon na opisina,” tugon niya sa akin.
“Pero paano? Hayskul lang po ang tinapos ko,” sabi ko.
“Sino ba’ng may sabing hanggang hayskul ka lang?” sabi ng nanay ko.
Isang pulyeto ang hawak ng nanay ko. Ipinakita niya iyon sa akin. Makinis ang papel, makulay ang disenyo. Nakalagay doon ang pangalan ng isang eskuwela para sa pag-aaral ng kompyuter.
“Dito ka mag-aaral,” sabi niya habang itinuturo ang pulyetong hawak.
Sa Maynila pa ang eskuwelang iyon. Nangangako ang eskuwela ng siguradong trabaho, mababang bayad at de-kalidad na edukasyon. Naririnig ko ang pangalan ng eskuwelang iyon sa radyo.
“Malayo po iyan. Tsaka lalaki lang ang gastos natin kung pag-aaralin niyo pa ako,” sabi ko.
“Kailangang mag-aral ka sa kolehiyo. Hindi ko gustong narito ka lang sa baryo habang buhay. Tumatanda na ako. Walang problema kung dito na ako mamatay. Kaya lang ikaw, balang araw magkakapamilya ka rin. ‘Wag mo namang hayaang maging ganito rin ang trabaho ng magiging anak mo,” aniya.
Wala na akong magawa at sadyang mapilit siya. Makalipas ang dalawang buwan, nagtungo na akong Maynila at nag-enrol sa eskuwelang nasa polyeto. Nakahanap ako roon ng isang boarding house. Mura na raw kung tutuusin ang upa ko roon, pero mahal iyon para sa akin. Hindi sulit ang bayad na isang libong piso kada buwan para sa isang marumi, mainit at masikip na kuwarto. Kahit maliit lang ang bahay namin sa Nueva Ecija, komportableng nakatutulog ako sa aking kuwarto.
“Konting tiis lang.”
Sipag + tiyaga = magandang araw – kamalasan
Kumuha ako ng dalawang taong kurso sa pag-aaral ng kompyuter para maging isang “associate graduate”. Ito ang pinakuha ng nanay ko. Pangako ng polyeto, makakukuha agad ako ng trabaho matapos ang kursong ito. Pinatulan ko rin naman ang anunsiyong iyon.
Unang araw ko sa klase at unang araw ko ring gumamit ng kompyuter. Nanginginig noon ang mga kamay ko. Baka masira iyon sa malin galaw ko. Dagdag din sa kaba ko ang aircon sa klase, malamig kasi. Parang naiihi tuloy ako.
Tig-dalawang tao kami sa isang kompyuter. Sira kasi ang ilan sa mga iyon. Sinabi ko sa katabi ko na unang beses kong humawak ng kompyuter. Huwag daw akong matakot, tuturuan din daw niya ako. Sa unang pagkakataon, nagkaroon din ako ng matinong kausap sa loob ng klase. Siya si Jim.
Parang hayskul lang din ang mga pinag-aaralan namin. Nakaaantok na ang mga leksiyon. Ang pag-aaral ng kompyuter ang tanging hindi bago sa akin. Pero ilan pa rin sa mga kaklase ko ang hindi nakaiintindi ng simpleng matematika at balarila. May isang propesor na tatayo sa harap ng puting pisara at ipaliliwanag nang mabilisan ang mga leksiyong ibinigay na sa amin sa anyo ng isang module. Maraming pagkakataon ding ang propesor ay makikita lamang namin ang kanyang mga sinasabi. Hindi nagtagal, natuto na rin akong gumamit ng kompyuter. Pero mukhang wala akong natutunan sa mga pinakakabisang module sa amin ng mga propesor sa tuwing magkakaroon ng pagsusulit.
Sa araw-araw, kailangan kong tipirin ang perang padala ng nanay ko. Minsan akong sumulat sa nanay ko na huwag siyang gaanong mag-alala sa mga gastusin ko at mas intindihin na lamang niya ang problema sa negosyo niya. Mamamasukan na lang ako sa kahit anong trabaho para may pangtustos ako sa mga pangangailangan ko. Pero sabi niya, maayos naman daw ang negosyo namin. Halos matatapos na aniya ang pagbabayad sa mga utang. Hindi sana ako maniniwala dahil nananatiling maliit ang padala niya sa akin, hanggang sa isang araw ay lumaki na rin ito. Marahil, hindi siya nagsisinungaling.
Hindi na nga ako namasukan. Mahirap din kasing makapasok lalo na sa mga fastfood kung saan una kong naisip pumasok. Kailangan ko ng kakilalang makatutulong para matanggap ako. Pinagbutihan ko na lamang ang aking pag-aaral (o pagkakabisa ng mga module).
Subalit mahirap pa rin talagang mabuhay nang maayos sa ganitong kalagayan ko. Hahatiin ko ang pera sa pagkain, pamasahe at boarding house. Marami ring mga gastos na labas sa aking badyet, halimbawa ang paggamit ng kompyuter para sa mga papel.
Lagi dapat akong magmadali sa pag-type sa kompyuter dahil kung hindi, siguradong malaki ang babayaran ko. At kung malaki ang magagasta ko sa mga ganitong pagkakataon, hindi na ako kakain at maglalakad na lang ako papasok at pauwi. Hindi puwedeng hindi ako makabayad sa boarding house. Nagamit ko na ang binayaran kong advance sa kuwartong iyon. Siguradong mapapalayas ako kung wala na akong pambayad.
Nakaiinis. Parang wala nang libre sa mundong ito, dahil kahit ang pagtulog nang mahimbing sa isang masisilungan ay may bayad na.
“Konting tiis lang, anak, at makaaahon din tayo.”
Naalala ko na naman ang madalas ilagay ng nanay ko sa huling bahagi ng kanyang sulat.
At siyempre, kailangan ko pa ring ngumiti para hindi ako malasin.
(sipag + tiyaga) / (magandang araw – kamalasan) = 1
Nang matapos na ang maikling kurso ko, karamihan sa klase ay nakapagtrabaho sa call center, gaya ko. Subalit marami ring hindi natanggap sa trabaho. Parang swertihan na lang ang pagpasok namin sa kumpanya. Pare-pareho lang ang tinapos namin pero hindi naman kami pare-parehong tinanggap.
Sumulat ako sa nanay ko at ibinalitang may trabaho na ako. Sinabi ko na ring ihinto na niya ang pagpapadala ng pera dahil magakapera na rin naman ako. Ako na lang ang magpapadala sa kaniya, sabi ko. Inihinto na rin ng nanay ko ang pagpapadala sa akin.
Pero sadyang may kulang sa akin matapos kong matapos ang kurso at matanggap sa trabaho.
Pero sadyang may kulang sa akin matapos ang kurso ko at matanggap sa trabaho.
Isang gabi naghapunan ako sa isang kaninan. May lumapit sa aking waiter at ngumiti sa akin. Hindi iyon karaniwang ngiti ng isang waiter upang bumati lamang sa isang hindi kilalang kostumer. Naalala ko na, siya si Jim!
Isa si Jim sa hindi pinalad na matanggap sa trabaho. Dahil walang mapasukan, nagtrabaho siya bilang waiter. Mabuti na raw iyon kaysa wala. Kapos siya sa pera, aniya. Pero wala siyang magagawa dahil iyon lang ang kaya. Hindi rin siya matanggap sa ibang opisina dahil hindi siya tapos ng apat na taong kurso para sa isang batsilyer.
“Konting tiis lang, Jim. Makaaahon ka rin,” sabi ko.
[(sipag + tiyaga) / (magandang araw – kamalasan)] – 1 = 0
Buong buhay ko na lang na inasam na balang araw aahon din ako mula sa kahirapan. Tila nabuhay na lamang ako para sa pera. Tila pera na mismo ang nagpapatakbo sa buhay ko.
Nag-aral ako para magkatrabaho. Iyon ang kagustuhan ng nanay ko samantalang gusto ko lamang ng payak na pamumuhay. Hindi ko naman siya masisi, mahirap lang kami. Madalas iniisip ko kung may natutunan nga ba ako sa mga pinag-aralan ko. Pero wala namang pumilit sa akin na gawin ito. Maaari ko namang hindi sundin ang nanay ko, lalo pa’t malayo siya. Marahil kagusuthan ko rin ang lahat.
Habang tumatagal, palaki nang palaki ang mga gastusin ko. Kailangan kong magpadala ng mas malaking pera para sa nanay ko. Hindi naman pala lumakas ang negosyo niya. Lalo lamang pala lumaki ang utang namin dahil sa pag-aaral ko. At ngayon, may sakit na ang nanay ko sa puso. Lahat ng ito nalaman ko sa sulat niya sa akin. Marahil noon lang niya sinabi ang mga bagay na iyon dahil alam niyang may pera na ako. Gusto ko siyang puntahan pero maiiwan ko ang trabaho ko. Siguradong matatanggal ako at mawawalan ng panggastos.
Gusto kong umalis sa bulok kong tirahan na binabayaran ko nang mahal. Sa isang gabing aalis ako upang pumasok sa trabaho, hindi ko na babalikan ang boarding house ko. Maghahanap ako ng mas maganda, iyong mas mura pero mas maayos. Sana may makita akong ganoon.
At isang gabi, nagtungo ako sa isang mamahaling restaurant. Inorder ko ang lahat ng gusto ko. Masarap kumain.
Nang matapos, tumayo ako. Papalabas na ako nang sitahin ako ng waiter at ng gwardiya. Tinanong ko sila kung bakit.
“Eh hindi pa kayo nagbabayad. Etong chit niyo sir,” sabi ng waiter.
“Ganoon ba? Pasensiya na ha,” sabi ko.
“P1250 po sir,” sabi ng waiter.
“Sweldo mo ba bukas?” tanong ko.
“Yes sir, bakit?” tugon niya.
“Pareho tayo. Paano yan? Wala rin akong pera.”
Hindi ko na kayang magtiis, Inay, sabi ko sa sarili ko. Subalit nagawa ko pa ring ngumiti. Masaya ako’t nakakain ako nang libre. At kahit sa maikling sandali, naranasan kong maging malaya.
“Sir, hindi ho pwede yan. Sumama na lang ho kayo sa akin sa kusina kung wala kayong pambayad, bago pa namin kayo ireklamo sa pulis,” wika ng waiter.
Sa huli, kailangan ko pa rin pa lang magtiis. Kahit kailan, marahil, hindi na ako muling makalalaya pa sa sistemang kinagisnan.
